باوجود موافقت‌هایی که ایران و ترکیه برای تسهیل تجارت امضا کرده‌اند، در یکی دو سال اخیر شاهد افت قابل‌توجه مبادلات بوده‌اند؛ حالا اما آمارها از بهبود تجارت دو کشور حکایت دارد.
آمارهای رسمی ترکیه از افزایش 53 درصدی مبادلات کالایی با ایران در سه‌ماهه نخست سال 2021 میلادی در مقابله با مدت مشابه سال قبل حکایت دارد؛ با توجه به اینکه محدودیت‌های کرونا در هر دو دوره زمانی تقریباً یکسان بوده، به نظر می‌رسد با کاهش تنش‌های ارزی و همچنین تغییر فضای سیاسی در دوره پساترامپ، یخ تجارت ایران با ترکیه نیز در حال باز شدن است.
ایران و ترکیه باوجود امضای موافقت‌نامه ترجیحی و سابقه دیرینه دادوستد، همچنان در رساندن حجم مبادلات خود به سطحی متناسب آب ظرفیت‌ها ناموفق بوده‌اند اما در سال‌های اخیر تحت تأثیر تحریم، تنش ارزی ایران و همچنین شیوه کرونا، مراودات دو کشور به پایین‌ترین میزان رسیده بود که فعلاً آمارهای رسمی از بهبود آن حکایت دارد.
تراز تجاری مثبت به نفع ایران
بر اساس آمارهای رسمی کشور ترکیه، مبادلات تجاری ایران با این کشور در فصل نخست 2021 میلادی بالغ‌بر 986 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته میلادی حدود 53 درصد افزایش نشان می‌دهد.
بررسی‌های معاونت اقتصادی اتاق تهران نشان می‌دهد: از مجموع 986 میلیون دلار تجارت ایران و ترکیه، حدود 505 میلیون دلار از آن مربوط به صادرات ایران به ترکیه و حدود 481 میلیون دلار آن مربوط به واردات ایران از این کشور اختصاص داشته است. این در حالی است که در فصل نخست 2020 میلادی، عمده تجارت ایران با ترکیه مربوط به واردات ایران از این کشور بوده است.
بر اساس این آمارها، در فصل نخست 2021، تراز تجاری ایران و ترکیه، به نفع ایران مثبت شده است؛ چراکه در این دوره باوجود افزایش 29 درصدی واردات ایران از ترکیه نسبت به مدت مشابه سال قبل، صادرات ایران به این کشور نیز با رشد قابل‌توجه 87 درصدی مواجه بوده و باعث شده تراز تجاری ایران با ترکیه از منفی 104 میلیون دلار در فصل نخست 2020 به مثبت 24.4 میلیون دلار در فصل نخست 2021 برسد. در حقیقت تراز تجاری دو کشور در این دو دوره معادل 128 میلیون دلار به نفع ایران تغییر کرده است.
روند فصلی تجارت ایران با ترکیه
آمارهای رسمی ترکیه نشان می‌دهد تجارت کالایی ایران و ترکیه از فصل دوم سال 2019 با افت شدیدی همراه بوده و روند نزولی تجارت با این کشور تا فصل دوم سال 2020 همچنان ادامه داشته است؛ اما پس‌ازآن روند صعودی در پیش گرفته و در فصل نخست سال 2021 برای سومین فصل پیاپی افزایش یافته است.
نکته قابل‌توجه اینکه واردات کالایی ایران از ترکیه از فصل دوم 2020 روند صعودی را آغاز کرده اما در فصل اول 2021 پس از دو ماه متوالی با کاهش همراه شده و به کمترین مقدار خود از ابتدای سال 2019 تاکنون رسیده است. هم‌زمان صادرات کالایی ایران به ترکیه که عمدتاً غیرنفتی بوده برای سومین فصل پیاپی افزایش یافته و در فصل نخست 2021 به 496 میلیون دلار رسیده است.
کالاهای صادراتی ایران به ترکیه
بازخوانی کارنامه تجارت ایران و ترکیه در سه‌ماهه 2021 میلادی حاکی از این است که 98.1 درصد از ارزش کل صادرات کالایی ایران به این کشور فقط 20 قلم کالا بوده که از تنوع پایین اقلام صادراتی ایران به این کشور حکایت دارد.
بررسی فهرست 20 گانه اقلام صادراتی ایران به ترکیه نشان می‌دهد کالاهای فصل 39 کتاب مقررات صادرات و واردات شامل پلاستیک و اجزای آن با سهم 37 درصدی و پس‌ازآن، اقلام مشمول فصل 74 شامل مس و مصنوعات مس با سهم 19 درصدی، اقلام مشمول فصل 79 شامل روی و مصنوعات آن با سهم 11 درصدی و اقلام مشمول فصل 76 شامل آلومینیوم و مصنوعات آن با سهم 10 درصد از کل ارزش صادرات، بخش عمده صادرات ایران به ترکیه را تشکیل داده‌اند.
آمارها نشان می‌دهد این چهار گروه کالایی، در حالی در صدر فهرست فصول عمده صادراتی ایران به ترکیه قرار گرفته‌اند که ارزش صادرات آنها نسبت به فصل نخست 2020 با افزایش بیش از دو برابری همراه بوده است. بررسی‌ها حاکی از این است که در میان 20 قلم نخست صادراتی ایران به ترکیه، صادرات محصولات صنعت آردسازی شامل مالت، نشاسته و فکول، اینولین و گلوتن گندم و همچنین فرآورده‌های سبزیجات، میوه‌ها و محصولات نباتی نیز با رشد مواجه شده است.
کالاهای صادراتی ترکیه به ایران
گرچه بخش عمده صادرات ایران به ترکیه در سه‌ماهه نخست 2021 منحصر به 20 قلم کالای صادراتی بود؛ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد 20 قلم عمده صادرات ترکیه به ایران در این فصل حدود 81 درصد از کل ارزش صادراتی ترکیه به کشورمان را در بر می‌گیرد و وضع این کشور ازنظر تنوع محصولات صادراتی، تا حدودی بهتری از طرف مقابل است.
بررسی صادرات ترکیه به ایران در فصل نخست 2021 میلادی نشان می‌دهد بیشترین سهم از صادرات ترکیه به ایران مربوط به کالاهای فصل 84 کتاب مقررات صادرات و واردات شامل دیگ‌های بخارآب گرم، ماشین‌آلات و وسایل الکترونیکی و اجزا و قطعات آن بوده که درمجموع 17 درصد از کل ارزش صادرات ترکیه به ایران را شامل می‌شود و ارزش آن با رشد حدود 13 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به حدود 82 میلیون دلار رسیده است.
پس‌ازآن، اقلام مشمول فصل 55 شامل الیاف سنتتیک یا مصنوعی غیر یکسره با سهم 7.3 درصدی و اقلام مشمول فصل 39 شامل مواد پلاستیکی و اشیای ساخته شده از این مواد با سهم 7 درصدی در رده‌های بعدی این فهرست قرار دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در میان 20 قلم عمده وارداتی ایران از ترکیه در فصل نخست 2021، به‌غیراز اقلام مشمول فصل 55 (الیاف سنتتیک یا مصنوعی غیر یکسره) و اقلام مشمول فصل 47 (خمیر چوب یا سایر مواد الیافی سلولزی)، ارزش واردات سایر فصول نسبت به مدت مشابه سال قبل با افزایش همراه بوده است./ اتاق بازرگانی ایران